Er wordt steeds vaker gesproken over toxisch leiderschap.
Terecht.
En soms te snel.
Niet alles wat ongemakkelijk voelt, is meteen toxisch.
Wanneer spreken we van toxisch leiderschap, en wanneer hebben we het over normale frictie, gezonde weerstand of gewoon menselijk falen?
Toxisch leiderschap: de signalen
Toxisch leiderschap kent patronen. Dit zijn de signalen die erop wijzen dat een werkomgeving echt schadelijk is:
1. Micromanagement en controle
Een toxische leider vertrouwt zijn team niet en probeert alles zelf te controleren.
📌 Voorbeeld: Je stuurt een mail naar een klant, en je manager neemt het over zonder jou te informeren. Gezichtsverlies, nul autonomie.
2. Manipulatie en gaslighting
Toxische leiders draaien feiten om en laten je twijfelen aan je eigen waarneming.
📌 Voorbeeld: Je geeft aan dat je je niet gehoord voelt. De reactie? “Je moet niet zo emotioneel doen.”
3. Gebrek aan empathie en respect
Ze luisteren niet echt en bagatelliseren je zorgen.
📌 Voorbeeld: “Ik pak het mee,” zeggen ze. Maar je hoort er nooit meer iets van.
4. Verdeel-en-heers en favoritisme
Wie kritiek durft geven, krijgt de onzichtbare taken. De ‘meelopers’ krijgen de mooie kansen.
📌 Voorbeeld: Jij stelt een kritische vraag, en je mag dat saaie rapport uitwerken. Jouw collega die altijd instemmend knikt, krijgt het prestigeproject.
5. Constante kritiek, geen erkenning
Fouten worden uitvergroot, successen worden geminimaliseerd.
📌 Voorbeeld: Je levert een sterk project af, maar de feedback blijft hangen op de kleine verbeterpunten. “Prima gedaan, maar volgende keer kan het efficiënter.”
6. Geen verantwoordelijkheid nemen
Ze claimen de successen, maar schuiven fouten af.
📌 Voorbeeld: Jij werkt nachten door, en je baas zet z’n naam onder het rapport , zonder jouw naam te noemen.
7. Een cultuur van steeds meer vragen, zonder waardering
Er is geen balans. Werknemers voelen zich geleefd in plaats van geleid.
📌 Voorbeeld: WhatsApp-berichten om 23.00 uur. “Geen stress, je hoeft niet te antwoorden buiten je werkuren.” Maar kom op, we weten allemaal wat de impliciete verwachting is.
Toxisch leiderschap kan destructief zijn. Maar is elke ‘foute’ beslissing of harde feedback toxisch?
These: De normalisering van grensoverschrijdend gedrag
Laten we eerlijk zijn: we komen uit een tijd waarin grensoverschrijdend gedrag werd genormaliseerd.
Mensen leerden slikken, glimlachen en verdragen. Voor de lieve vrede.
- Je baas schreeuwde? Tja, hij heeft nu eenmaal een kort lontje.
- Een ongepaste opmerking? Gewoon laten passeren, je moet niet zo gevoelig zijn.
- Werken tot je erbij neervalt? Zo doen we dat hier.
💡 Grenzen aangeven was zwak. Je beet op je tanden en ging door.
#MeToo, de opkomst van psychologisch welzijn op het werk, en nieuwe generaties leiderschapstrainingen brachten een noodzakelijke tegenbeweging op gang. We spreken steeds vaker over trauma, veiligheid en triggers. Belangrijk, want niemand wil opnieuw over de grenzen gaan die zo lang werden genegeerd. We leven in een tijd waarin grenzen heilig zijn, en terecht. Consent. Veiligheid. Respect. Die pijlers staan niet ter discussie. Maar hoe vinden we de balans tussen veiligheid en groei?Bescherming is noodzakelijk. Maar wat als groei juist wrijving vereist?
Antithese: De correctie – duidelijke grenzen en ‘zero tolerance’
Er kwam een gezonde tegenbeweging. We verwachten dat anderen onze grenzen niet overschrijden. En zorgen beter voor elkaar.
- Geen grensoverschrijdend gedrag meer.
- Geen machtsmisbruik.
- Geen misbruik van kwetsbaarheid.
Maar zoals altijd bij correcties, sloegen we soms door. Elke misstap werd ‘onveilig’ genoemd.
- Een stevige discussie? Onveilig.
- Een baas die druk uitoefent? Toxisch.
- Feedback die even schuurt? Traumatisch
Wanneer we doorslaan in deze fase, kan elke misstap worden bestempeld als ‘onveilig’. We leggen de verantwoordelijkheid voor ons welzijn bij de ander en lopen het risico om onze veerkracht te verzwakken. We verdragen nauwelijks ongemak en dat maakt ons angstig.
Ik zie het overal. Mensen die zichzelf afschermen met noise-cancelling koptelefoons en steeds gevoeliger worden. Wat eerst een handige filter was, wordt een noodzaak. Geluiden die vroeger gewoon ongemakkelijk waren, worden ondraaglijk.
Veerkracht is een spier. Net als in de sportschool:
- Te weinig weerstand doet niets.
- Te veel breekt je.
- De juiste spanning maakt je sterker.
Als maatschappij en individu worden we volgens mij uitgenodigd om een nieuwe beweging te maken wat betreft grenzen en veerkracht. .
Synthese: Naar volwassen grenzen en belichaamd leiderschap
Echte groei ontstaat niet door alles perfect af te bakenen, maar door ‘veranderspanning’ te verdragen.
Een ijsbad is oncomfortabel, maar versterkt je zenuwstelsel. Zo werkt het ook met leiderschap en grenzen. We mogen leren navigeren.
Hoe ziet die synthese eruit?
✔ Je spreekt iemand aan op ongepast gedrag. Maar je blijft in verbinding.
✔ Je neemt verantwoordelijkheid voor je eigen veiligheid. Niet alles wat moeilijk is, is ‘onveilig’.
✔ Je onderzoekt je grenzen. Wanneer moet je ‘nee’ zeggen, en wanneer kun je je rekken?
✔ Je verkent je grenzen en durft je comfortzone stap voor stap uit te breiden.
✔ Je staat jezelf toe om risico’s te nemen in het contact met anderen.
✔ Wanneer iemand je op een onprettige manier benadert, probeer je gegrond te blijven. In plaats van uit je lichaam naar je hoofd te schieten, adem je door. Je zakt in je bekken en merkt dat je deze sensaties kunt verdragen. Je zenuwstelsel wordt veerkrachtiger. Het gaat niet meer om wat de ander doet of laat maar hoe jij hierop kan reageren door bij jezelf te blijven. Je handelt vanuit je kalme ik.
Je durft de leiding en initiatief nemen. “Ik vertrouw erop dat jij aangeeft wanneer iets niet prettig is, zodat ik kan bijsturen. Ik zal jouw signalen respecteren.” Ik sta mezelf toe om een risico te nemen. Grenzen zijn geen muren. Ze zijn beweeglijk, afgestemd op het moment.
Leiderschap is kwetsbaar. Want je hebt voor een groep te gaan staan en te vragen:Wie volgt?
Je moet er als leider ook op kunnen vertrouwen dat de ander goed voor zichzelf kan zorgen. En vervolgens heb je uiteraard die signalen op te pikken.
Een ode aan belichaamd leiderschap
Leiderschap begint in je lichaam.
Hoe je aanwezig bent, hoe je beweegt, hoe je voelt en reageert. In hoe je aanwezig bent, hoe je beweegt, hoe je voelt en reageert. Het is geen concept, maar een ervaring. Je lichaam bewonen en geen wandelend hoofd zijn. Zodat je ook de signalen van anderen sneller oppikt.
Jij bent je fundament.
- Niet het gedrag van een ander bepaalt jouw staat van zijn, maar hoe jij reageert.
- Niet angst, maar aanwezigheid stuurt jouw keuzes.
- Niet muren, maar beweeglijke grenzen maken je sterk.
Durf jij je lichaam als bron van kracht te voelen?
Durf jij de spanning te dragen, in plaats van ze te vermijden?
Dit is de uitnodiging van onze tijd. Niet in verkramping schieten, maar de balans vinden.
Veerkracht is een spier. Train haar goed.